Όταν ή αν η Βρετανία εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση, η ευρωζώνη για όλους τους πρακτικούς σκοπούς θα γίνει η ΕΕ. Κανείς δεν το γνωρίζει αυτό καλύτερα από τη Γαλλία και τη Γερμανία. Επειδή αισθάνονται ότι η ΕΕ δεν θα επιβιώσει από τη διάλυση της νομισματικής ένωσης, εργάζονται σκληρά για να δείξουν ότι είναι αποφασισμένοι να διασώσουν το ενιαίο νόμισμα, εφαρμόζοντας τις μεταρρυθμίσεις που έχουν εδώ και καιρό στο τραπέζι....
Υπάρχει και κάτι επείγον επίσης. Οι επενδυτές έχουν αρχίσει να σκέφτονται ότι η Ιταλία, με το προβληματικό τραπεζικό της σύστημα, θα μπορούσε να είναι το επόμενο ντόμινο που θα πέσει, δημιουργώντας για το Παρίσι και το Βερολίνο δυνητικά μια πολύ πιο σκληρή και άμεση πρόκληση από την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου. Η εστίαση στην Ευρωζώνη βραχυπρόθεσμα έχει πολιτικό, οικονομικό και πρακτικό νόημα. Με την αποχώρηση του μεγαλύτερου μέλους εκτός της ζώνης του ευρώ από την ΕΕ, σημαντικοί τομείς όπως οι χρηματοπιστωτικές αγορές και η ρύθμιση των τραπεζικών εργασιών θα έρθουν σαφώς υπό την επιρροή των κυρίαρχων χωρών της ευρωζώνης -όπως κατέστησε σαφές και ο βρετανός Επίτροπος στην ΕΕ Τζόναθαν Χιλ μετά την παραίτησή του. Η απώλεια της επιρροής του City του Λονδίνου στον ευρωπαϊκό κανονισμό μπορεί να αποτελέσει για κάποιους, όπως το γαλλικό και το γερμανικό τραπεζικό λόμπι, μια μορφή προόδου. Αλλά αυτό δεν θα δώσει από μόνο του στην Νομισματική Ένωση ισχυρότερη θεμέλια.
Ακόμα κι αν μπορούν να συμφωνήσουν σχετικά με ποσοτικά βήματα προς στενότερη ενοποίηση της ευρωζώνης, ο Φρανσουά Ολάντ και η Άνγκελα Μέρκελ θα διαπιστώσουν σύντομα ότι πιο σοβαρές μεταρρυθμίσεις θα απαιτηθούν για την υπέρβαση μιας από τις σημαντικότερες διαφωνίες σχετικά με το πώς να διαχειριστούν την οικονομία της Ευρώπης: Δείξτε λίγο νεύρο και προωθήστε σοβαρές μεταρρυθμίσεις, λένε οι Γερμανοί. Δείξτε λίγο συμπόνια και δαπανήστε περισσότερα, απαντούν οι Γάλλοι. Αυτό θα σήμαινε την εξεύρεση ενός μείζονος πολιτικού συμβιβασμού μεταξύ των δύο κυβερνήσεών τους - το οποίο είναι απίθανο πριν από τις εθνικές εκλογές τον επόμενο χρόνο και στις δύο πλευρές του Ρήνου.
"Η ψευδαίσθηση της κίνησης"
Η κύρια ιδέα είναι να δημιουργηθεί "τουλάχιστον μια αξιόπιστη ψευδαίσθηση κίνησης", δήλωσε ο ένας Γάλλος σύμβουλος Οικονομικών, μια άποψη που φάνηκε να μειώνει λίγο τη δήλωση του Ολάντ κατά την ημέρα μετά από το βρετανικό δημοψήφισμα, όταν ζήτησε την "ενίσχυση της ευρωζώνης και της δημοκρατικής διακυβέρνησής της". Εστιάζοντας στις βασικές, τεχνικές λεπτομέρειες για το πώς να καλύψουν τη νομισματική ένωση δεν έχει τα ίδια μειονεκτήματα με τις συνήθεις εκκλήσεις για "περισσότερη Ευρώπη" ή "περισσότερη ολοκλήρωση"- κάτι το οποίο δεν θα έχει απήχηση στους ψηφοφόρους υπό το σημερινό πολιτικό κλίμα. Η προσέγγιση αυτή θα επενδύσει στην εμπειρία της εξαετούς κρίσης της νομισματικής ένωσης και τις μεταρρυθμίσεις που έχουν ήδη εφαρμοστεί - όπως η δημιουργία ενός ταμείου διάσωσης και η έναρξη μιας τραπεζικής ένωσης.
Ακόμα καλύτερα, από πολιτική άποψη: τέτοια μικρά βήματα δεν είναι πιθανό να προκαλέσουν έντονες πολιτικές συζητήσεις ή να πυροδοτήσουν λαϊκιστική κατακραυγή. Κανένα δημοψήφισμα δεν θα προταθεί ποτέ για ένα κοινό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων ή για τους "κανόνες bail-in" (που αναγκάζουν τους ομολογιούχους ή τους καταθέτες να συμμετάσχουν στη διάσωση των τραπεζών τους, γλιτώνοντας έτσι τα χρήματα των φορολογουμένων).
Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη και σε θέματα της ευρωζώνης, τα τεχνικά θέματα γρήγορα γίνονται πολιτικά. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η Γαλλία και η Γερμανία θα έρθουν πιο κοντά στο να ξεπεράσουν τη θεμελιώδη πολιτική διαφωνία τους - που στρέφει τις μακροχρόνιες αμφιβολίες του Βερολίνου για την χρηματοπιστωτική και οικονομική βαρύτητα της Γαλλίας ενάντια στο υπόμνημα του Παρισιού για περισσότερη ολοκλήρωση και δημοσιονομικές μεταβιβάσεις που θα βοηθήσουν την ευρωζώνη να αντιμετωπίσει πιθανές κρίσεις. Αυτή η απόκλιση έχει τα τελευταία χρόνια λάβει μια νέα μορφή, με τη Γαλλία και τα περισσότερα θεσμικά όργανα της ΕΕ - όπως η Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα -να ενώνουν τις δυνάμεις τους για να ζητήσουν από τη Γερμανία να κάνει περισσότερα για τις επενδυτικές δαπάνες του δημόσιου, μέχρι στιγμής χωρίς επιτυχία.
Μικρά βήματα προς το παρόν
Η ευρωζώνη εξακολουθεί να απέχει πολύ από έναν κοινό προϋπολογισμό που θα διαχειρίζεται ένας κοινός υπουργός Οικονομικών - μια ιδέα που απέρριψε αυστηρά ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, καθώς οι κυβερνήσεις που το ζητούν δεν εφαρμόζουν σοβαρές μεταρρυθμίσεις και δεν ελέγχουν τους προϋπολογισμούς τους. Έτσι, θα γίνουν μικρά βήματα προς το παρόν.
"Στη συνέχεια, μπορείτε να περιμένετε μια καλύτερη πολιτική στιγμή για να εισάγουμε τις σοβαρές συνομιλίες", δήλωσε ο αξιωματούχος τους Υπουργείου Οικονομικών της Γαλλίας. "Προς το παρόν, με τις εκλογές εν όψει στη Γαλλία και στη Γερμανία, δεν περιμένουμε τίποτα που θα μπορούσε να αυξήσει κι άλλο την οργή των λαϊκιστών". Υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα που το Παρίσι και το Βερολίνο θα πρέπει να αντιμετωπίσουν: η εστίαση στην ευρωζώνη μπορεί αμέσως να επιφέρει μικρές αλλαγές στα μη μέλη του ευρώ. Μόλις φύγει το Ηνωμένο, τα οκτώ από τα υπόλοιπα 27 μέλη της ΕΕ θα είναι έξω από την νομισματική ένωση, μόνο ένα εκ των οποίων -η Δανία- θα έχει μια μόνιμη εξαίρεση. Από τους υπόλοιπους, οι οποίοι δεσμεύονται νομικά να ενταχθούν σε κάποιο σημείο, δύο - η Σουηδία και η Τσεχική Δημοκρατία- δεν δείχνουν απολύτως ενδιαφέρον προς το παρόν. Στην Πολωνία και την Ουγγαρία, η πολιτική απέναντι στο κοινό νόμισμα συσχετίζεται με το ποιο κόμμα είναι στην εξουσία κάθε φορά. Μόνο η Βουλγαρία, η Κροατία και η Ρουμανία "εξακολουθούν να ενδιαφέρονται" για την υπόθεση.
Αυτές οι χώρες δεν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τις ειδικές εξαιρέσεις στον δημοσιονομικό κανονισμό που ο Ντέιβιντ Κάμερον είχε διαπραγματευτεί για τη Βρετανία, με την ελπίδα ότι οι ψηφοφόροι θα εκτιμήσουν μια τέτοια "μεταρρυθμισμένη ΕΕ". Τώρα που το Ηνωμένο Βασίλειο έχει φύγει, η συμφωνία του Ηνωμένου Βασιλείου έχει τελειώσει. Αυτό δίνει στους υποστηρικτές της μεγαλύτερης ολοκλήρωσης της ευρωζώνης κάποια μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων.
Πίσω από την εστίαση της Μέρκελ και του Ολάντ στην ευρωζώνη βρίσκεται η ιδέα ότι μια αυστηρότερη νομισματική ένωση θα αποδειχθεί πιο ελκυστική στους εκτός ευρώ. Πρέπει, επίσης, να δείξουν στους ψηφοφόρους, όπως σημειώνει ένας Γάλλος σύμβουλος του υπουργείου Οικονομικών, ότι "η Ευρώπη μπορεί να φέρει ευημερία". Και από την άποψη αυτή, ο χρόνος τελειώνει τόσο για τους γερμανούς όσο και για τους γάλλους ηγέτες.