Γράφει ο Αχιλλέας Λεοντάρης
Αριστοτέλης Πολιτικά : 1310a 28
Η δημοκρατία δεν είναι μόνο ένα ευαίσθητο πολίτευμα. Κυρίως είναι μια διαρκής πορεία προς έναν μεταϊστορικό εαυτό της. Την πραγμάτωση του οποίου υπόσχεται μόνον.
Κι ίσως τη γοητεία της σ’ αυτό ακριβώς να την οφείλει: Στο ότι, δηλαδή, ποτέ δεν εκπληρώνει τις υποσχέσεις της. Αλλά διαρκώς πορεύεται προς μια ιδεατή μορφή, που όμως δεν υπάρχει παρά μόνο ως έλλειψη. Δηλαδή, ως ένα «κενό σημαίνον», του οποίου το περιεχόμενό του θα καλυφθεί ή δεν θα καλυφθεί από τις επιλογές μας. Και μάλιστα από τις επιλογές και την ευθύνη όλων μας. Αναλογικά βεβαίως, αλλά πάντως όλων μας. Που σημαίνει ότι η δημοκρατία, όντας ένα καθεστώς συλλογικού αυτοστοχασμού, ευνοείται και βελτιώνεται μόνον όταν στηρίζεται, αλλά και κρίνεται, από όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες. Και άρα, η δημοκρατία είναι μεν πραγματοποιήσιμη, αλλά όχι πραγματοποιημένη.
Από την άλλη πλευρά ζούμε σε μια κοινωνία διαστρωματωμένη με ανισοκατανεμημένη τη δύναμη επιρροής και παρέμβασης στα δημόσια πράγματα, γεγονός που ευνοεί τη δημιουργία ........ ανεξέλεγκτων εξουσιαστικών δομών. Σε αυτή την κοινωνία η δημοκρατία, έστω και ως υπόσχεση, είναι και παραμένει το μοναδικό όπλο με το οποίο μπορούμε να αντιπαραταχτούμε στις δομές αυτές. ΄Η έστω να τις περιορίσουμε. Που σημαίνει ότι κάθε θετικό βήμα είναι το μοναδικό ανάχωμα στην πλημμυρίδα, που εξαιτίας αυτών ακριβώς των κινδύνων, απειλούν τη συλλογική αυτονομία και ελευθερία μας. Και αντιστρόφως : Κάθε βήμα εκτός πορείας, όπως και κάθε παραπάτημα, ακόμη και κάθε βραδυπορία, δρομολογούν μια οπισθοδρόμηση, που δεν μας αποπροσανατολίζει μόνον, αλλά μας στέλνει κατ ευθείαν στον αντίποδά της. Που δεν είναι άλλος παρά τα ποικιλώνυμα ολοκληρωτικά συστήματα.
Τούτο σημαίνει πως η ύπαρξη, ή ακριβέστερα, η πορεία προς την ύπαρξη του πολιτεύματος της δημοκρατίας, που υπόσχεται να στηρίξει την αυτονομία και την ελευθερία όλων μας, έχει ως αυτονόητη προϋπόθεση και την αναλογική και έμπρακτη στήριξη επίσης όλων μας. Άλλωστε, το πολίτευμα που μοιράζει, θεωρητικά τουλάχιστον, σε όλους του πολίτες τα ίδια δικαιώματα, ταυτόχρονα μοιράζει σε όλους και την αναλογική ευθύνη. Το να την αποποιούνται οι πολίτες, αλλά να την αναμένουν να προκύψει μόνον από τους άρχοντες πέραν του ότι είναι υποκριτικό, παραπέμπει σε έναν πολιτικό μεσσιανισμό όπου η σωτηρία αναμένεται (επί ματαίω) εξ …ουρανού.
Και όμως : Είναι κοινή η αίσθηση ότι σήμερα πάμε ανάποδα. Και ας κορυφώνεται μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση, που κατά την πλέον επίσημη διατύπωση, μας έφερε ήδη ένα βήμα «πριν την άβυσσο».
Και ας έχουμε όλοι διαισθανθεί ότι η οικονομική κρίση ήταν πρωτευόντως πολιτική κρίση. Και άρα και του συστήματος. Και ας έχουμε, ακόμη, υποψιαστεί ότι για την κρίση αυτή κανένας μας δεν είναι ανεύθυνος. Αναλογικά βεβαίως. Και όμως ακόμη και σήμερα, ο τρόπος σκέψης σχεδόν όλων μας παραμένει παγιδευμένος στις «λογικές» που μας έφεραν ως εδώ. Δηλαδή ένα βήμα «πριν την άβυσσο». Και των πολιτικών και των πολιτών.
Ας δούμε μερικές από αυτές τις …«λογικές» :
Η πολιτική αναμέτρηση θυμίζει αρένα. Ο πολιτικός αντίπαλος ή και απλούστερα, ο όποιος διαφωνών, παίρνει τη θέση του εχθρού πλέον και όχι του διαφωνούντος. Δεν είναι ο συναγωνιστής, ούτε καν ο συν – αγωνιστής, αλλά ο θανάσιμος ανταγωνιστής. Του οποίου η απόρριψη και η πολιτική εκμηδένιση γίνονται ο αποκλειστικός στόχος. της αντιπαλότητας. Οι συλλογικές ταυτότητες αντί να διαμορφώνονται στη βάση ενός «εμείς», καθορίζονται, σχεδόν αποκλειστικά, στη βάση ενός «αυτοί», οι οποίοι δεν πρέπει μόνον να αποκλειστούν, αλλά πρέπει και να εκμηδενιστούν. Έτσι που η σχέση «φίλος/αντίπαλος», να παίρνει, κατά την Chantal Mouffe, την ξεκάθαρη μορφή του «φίλος/εχθρός».
Στην οποία η κυριαρχία συνήθως διασφαλίζεται από εκείνον που θα καταφέρει να ταυτίσει τα στενά προσωπικά του συμφέροντα με καθολικές έννοιες, όπως εκείνες της θρησκείας, της πατρίδας, της αρετής κ.λπ. και ταυτόχρονα να χρεώσει στον πολιτικό αντίπαλο ακριβώς τα αντίθετα. Με αποτέλεσμα τη πολιτική αντιπαλότητα να μετακινείται σε εξωπολιτικό γήπεδο. Με την αλλαγή όμως του πεδίου, τον πυρήνα του οποίου πάντα κατέχει πάντα η οικονομία, ανοίγεται συνήθως η πόρτα σε σκόπιμα διογκωμένα υποκατάστατα, που μπορεί να είναι θρησκευτικής προέλευσης ( όρα θέμα ταυτοτήτων), «ηθικής», (όρα σκανδαλολογίες) , «κακοδιαχείρισης» κ ά., που όμως στην ουσία μεταφέρουν την αναμέτρηση εκτός του πολιτικού της πεδίου, και εν τέλει υπονομεύουν την ίδια τη δημοκρατία.
Στο ίδιο όμως πλαίσιο δεινοπαθεί και ο πολιτικός διάλογος και μαζί του και η κοινή λογική, που καταλήγει να θυμίζει ευδιάκριτα πλέον μια στημένη παράσταση θεάτρου του παραλόγου: Ο λόγος μεταβάλλεται σε εξάρτημα της προειλημμένης απόφασης. Και από σχόλιο, γίνεται σχόλιο του σχολίου και εν τέλει σύνθημα και μάλιστα μονολεκτικό : μνημόνιο ή αντιμνημόνιο. Τα όποια επιχειρήματα, και όταν υπάρχουν, μετατρέπονται σε μέσο απόκρυψης, και οι όποιες διαφορές, ακόμη και οι μικρότερες, εξελίσσονται σε αδιάλλακτες συγκρούσεις. Η προσωπική, επικράτηση, έστω της ερμηνείας των γεγονότων, παίρνει τη θέση της αμερόληπτης αναζήτησης της πραγματικότητας με αποτέλεσμα η όποια αλήθεια, ακόμη και η πλέον αυτονόητη, να γίνεται άφαντη. Η ευρυγώνια οπτική, που θα διασφάλιζε μια πολυεδρική θέαση των πραγμάτων, ώστε να προσεγγιστεί το ό λ ο ν και όχι το επιμέρους τους και κυρίως να αναδυθεί το προκαλούν και όχι το προκαλούμενο, εγκαταλείπεται. Για να απομείνει, μοναδικός Πρίγκιπας του διαλόγου, ο θρίαμβος των άκρων. Και μια «πραγματικότητα» που πλέον γίνεται μαύρη ή άσπρη. Και, καθώς χάνεται η ανεξάντλητη ποικιλία των αποχρώσεων μεταξύ του μαύρου και άσπρου, και ερημώνεται η μέση πιθανή οδός , μαζί της χάνεται και η ενδεχόμενη σύνεση, η συναίνεση και εν τέλει και η ελπίδα. Όσο για την ανάγκη ο διάλογος να έχει την προσυμφωνημένη δέσμευση ενός χρονοδιαγράμματος που θα καταλήγει σε απόφαση, καθώς επίσης και τη διαδικασία συναποδοχής της όποιας απόφασης, ούτε λόγος να γίνεται.
Η «προοδευτική» οπισθοδρόμηση ξεκινά από εδώ. Η δημοκρατία μας αρχίζει να αμφιβάλλει για τον εαυτό της. Οι αθέατες και ανεξέλεγκτες εξουσιαστικές δομές που δρουν χωρίς δημοκρατία κερδίζουν εξουσία. Την οποία όμως χάνει η θεσμοθετημένη δημοκρατία. Ομάδες ισχυρής κοινωνικής πίεσης, ή και άτομα ακόμη, αναλαμβάνουν δράσεις που καταλύουν την έννομη τάξη, επιχειρούν δε την αυτοαθώωσή τους με τον «σίγουρο» τρόπο της καταγγελίας των άλλων, ενώ ταυτόχρονα αναζητούν τη νομιμοποιητική στήριξη στην «κατανόηση» που γενναιόδωρα προσφέρουν ψηφοθηρούντες πολιτικοί σχηματισμοί. Τελικά οι εμπλεκόμενοι, όντας αντίπαλοι εκτός του πολιτικού πεδίου, εξωθούνται αμοιβαία σε μια «άβυσσο ολοκληρωτικής υποτίμησης» , και οδηγούνται αρχικά στην απαξίωση και στη συνέχεια στην καταστροφή. Ήδη, η πόρτα της βίας έχει ανοίξει. Δεν απομένει πια παρά το τελευταίο βήμα «πριν την άβυσσο» .
Θα το αποτρέψουμε ή θα το επιχειρήσουμε; Ίδωμεν.
Αχιλλέας Λεοντάρης aleontaris@gmail.com